5. Sınıf Yazım Kuralları Konu Anlatımı

Damlaya damlaya göl olur.

Cümle içinde tırnak veya yay ayraç içine alınan cümleler büyük harfle başlar ve sonlarına uygun noktalama işareti (nokta, soru, ünlem vb.) konur.

Atatürk “Köylü milletin efendisidir!“ diyor.

Sokakta boş oturan teyzelerin (Y</spanirmili yaşlardaki kadınlara özellikle teyze diyorum.) ruhu yaşlanmış.

İki çizgi arasındaki açıklama cümleleri büyük harfle başlamaz:

Meftune öğretmeni –beni ilkokulda okutmuştu– yıllar sonra gördüm.

İki noktadan sonra gelen cümleler büyük harfle başlar:

Çoban için köpeği çok şey ifade eder: Başı dertteyken korur, yalnız kaldığında arkadaş olur.

İki noktadan sonra cümle ve özel ad niteliğinde olmayan örnekler sıralandığında bunlar büyük harfle başlamaz:

Evin her yeri oyuncaklarla dolu: bebekler, arabalar, kurşun askerler, beşikler…

Dizeler büyük harfle başlar:

 Kandilli yüzerken uykularda
Mehtabı sürükledik sularda…

Özel adlar büyük harfle başlar:

Kişi adlarıyla soyadları büyük harfle başlar:

Mustafa Kemal Atatürk, Fatih Sultan Mehmet vb.

Takma adlar da büyük harfle başlar:

Demirtaş(Ziya Gökalp), Kirpi(Refik Halit Karay) vb.

Kişi adlarından önce ve sonra gelen unvanlar, saygı sözleri, rütbe adları ve lakaplar büyük harfle başlar:

Sayın Prof. Dr. Halil Erdem, Ziya Efendi, Zübeyde Hanım, Ali Öğretmen vb.

Akrabalık adı olup lakap veya unvan olarak kullanılan kelimeler büyük harfle başlar:

Dede Korkut, Baba Osman, Anne Sultan, Nene Hatun; Somuncu Baba, Paçalı Dayı, vb.

Akrabalık bildiren kelimeler küçük harfle başlar:

Suna ablamın yemeklerini özledim.

Halil dedemin şakaları çok komik gerçekten.

Cümle içinde özel adın yerine kullanılan makam veya unvan sözleri büyük harfle başlar:

 Başarılı sporcular Vali tarafından ödüllendirildi.

 Yurt dışından gelen misafirler Kaymakam tarafından ağırlandı.

Saygı bildiren sözlerden sonra gelen ve makam, mevki, unvan bildiren kelimeler büyük harfle başlar:

 Sayın Cumhurbaşkanı, Sayın Vali, Sayın Başkan, Sayın Bakan vb.

Mektuplarda ve resmî yazışmalarda hitaplar büyük harfle başlar:

 Sevgili Annem, Aziz Kardeşim, Kıymetli Dostum vb.

Hayvanlara verilen özel adlar büyük harfle başlar:

 Boncuk, Fındık, Minnoş, Pamuk vb.

Millet, boy, oymak adları büyük harfle başlar:

 Türk, Alman, Fransız, Japon, Rus, Kırgız, Özbek, Kazak vb.

Dil ve lehçe adları büyük harfle başlar:

 Türkçe, Fransızca, Almanca, İngilizce, Arapça vb.

Devlet adları büyük harfle başlar:

 Türkiye Cumhuriyeti, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti vb.

Din ve mezhep adları ile bunların mensuplarını bildiren sözler büyük harfle başlar:

 İslamiyet, Müslümanlık, Müslüman; Hristiyanlık, Hristiyan; Katoliklik, Katolik vb.

Din ve mitoloji ile ilgili özel adlar büyük harfle başlar:

 Tanrı, Allah, İlah, İslam, Kur’an, Azrail, Zeus, Osiris, Kibele vb.

“Tanrı, Allah, İlah” sözleri özel ad olarak kullanılmadıklarında küçük harfle başlar:

Eski Mısır tanrıları.

Komedi dünyasının ilahı.

Uzak Doğu’da mafyalığın allahları vardır.

Gezegen ve yıldız adları büyük harfle başlar:

 Dünya, Merkür, Venüs, Jüpiter; Halley vb.

Dünya, güneş, ay kelimeleri gezegen anlamı dışında kullanıldıklarında küçük harfle başlar:

Sen dünyanın en tatlı babasısın.

Düşünce, hayat tarzı, politika vb. anlamlar bildirdiğinde doğu ve batı sözlerinin ilk harfleri büyük yazılır:

 Batı kültürü, Doğu edebiyatı vb.

Bu sözler yön bildirdiğinde küçük yazılır:

İzmir’in doğusu, Konya’nın batısı vb.

Yer adları (kıta, bölge, il, ilçe, köy, semt vb.) büyük harfle başlar:

 Avrupa, Ege Bölgesi, Ankara, Kasımpaşa vb.

Yer adlarında ilk isimden sonra gelen ve deniz, nehir, göl, dağ, boğaz vb. tür bildiren ikinci isimler büyük harfle başlar:

Ağrı Dağı

Dicle Irmağı

Zigana Geçidi

Tuz Gölü

Marmara Denizi

Çanakkale Boğazı

Avrupa Yakası

Fırat Nehri

Panama Kanalı

Dünyada tektir, o yüzden büyük yazılır.

Yer, millet ve kişi adlarıyla kurulan birleşik kelimelerde sadece özel adlar büyük harfle başlar:

 Van kedisi

Japon gülü

İngiliz anahtarı

Denizli horozu

Latin dansı

Sivas kangalı

Alman kurdu

Çorum leblebisi

Maraş dondurması

Her yerde bulunurlar, o yüzden küçük yazılırlar.

Özel ada dâhil olmayıp tamlama kuran şehir, il, ilçe, belde, köy vb. sözler küçük harfle başlar:

Denizli ili, Avcılar ilçesi, Akbük beldesi, Kınık köyü vb.

Mahalle, meydan, bulvar, cadde, sokak adlarında geçen mahalle, meydan, bulvar, cadde, sokak kelimeleri büyük harfle başlar:

İstiklal Mahallesi
Vatan Caddesi
Haşimiye Meydanı
Hasan Solmaz Sokağı
Gazi Mustafa Kemal Bulvarı
Sevgi Sokağı

Saray, köşk, han, kale, köprü, kule, anıt vb. yapı adlarının bütün kelimeleri büyük harfle başlar:

Topkapı Sarayı

Çankaya Köşkü

Çengel Han

Alanya Kalesi

Galata Köprüsü

Kız Kulesi

Şehitlik Abidesi

Çanakkale Şehitleri Anıtı

Yer bildiren özel isimlerde kısaltmalı söyleyiş söz konusu olduğunda, yer adının ilk harfi büyük yazılır:

 Hisar’dan, Boğaz’dan, Köşk’e

Kurum, kuruluş ve kurul adlarının her kelimesi büyük harfle başlar:

Türkiye Büyük Millet Meclisi

Türk Dil Kurumu

Türk Tarih Kurumu

Jandarma Genel Komutanlığı

Kızılay Derneği

Sosyal Güvenlik Kurumu

Kanun, tüzük, yönetmelik, yönerge, genelge adlarının her kelimesi büyük harfle başlar:

 Medeni Kanun

Türk Bayrağı Tüzüğü

Öğretmen Atama ve Yer Değiştirme Yönetmeliği

Kurum, kuruluş, kurul, merkez, bakanlık, üniversite, fakülte, bölüm, kanun, tüzük, yönetmelik ve makam sözleri asılları kastedildiğinde büyük harfle başlar:

 Türkiye Büyük Millet Meclisi bugün toplanacak. Bu yıl Meclis’i en yaşlı üye yönetecek.

Hacettepe Üniversitesi katıldığı projede dünya birincisi oldu. Proje öğrencileri Üniversitenin tanıtımını yaptılar.

Kitap, dergi, gazete ve sanat eserlerinin (tablo, heykel, beste vb.) her kelimesi büyük harfle başlar:

 Ateşten Gömlek

Posta

Resmî Gazete

Milliyet

Özel ada dâhil olmayan gazete, dergi, tablo vb. sözler büyük harfle başlamaz:

Vatan gazetesi

Çocukça dergisi

Kaplumbağa Terbiyecisi tablosu

Özel adlarda yer alan kelimelerin ilk harfleri büyük yazıldığında ve, ile, ya, veya, yahut, ki, da, de sözleriyle mı, mi, mu, mü soru eki küçük harfle yazılır. Ancak özel adın tamamı büyük yazıldığında ve, ile, ya, veya, yahut, ki, da, de sözleriyle mı, mi, mu, mü soru eki de büyük harfle yazılır:

Kerem ile Aslı (Doğru)

KEREM İLE ASLI (Doğru)

Kerem İle Aslı (Yanlış)

Suç ve Ceza (Doğru)

Leyla ile Mecnun (Doğru)

Vatan Yahut Silistre (Yanlış)

Ulusal, resmî ve dinî bayramlarla anma ve kutlama günlerinin adları büyük harfle başlar:

 Ramazan Bayramı’nızı

Kurban Bayramı’na

Berat Kandili’niz

Babalar Günü’nüz

Anneler Günü’nde

Kurultay, bilgi şöleni, çalıştay, açık oturum vb. toplantıların adlarında her kelimenin ilk harfi büyük yazılır:

 VI. Uluslararası Sağlık Birimleri ve Yönetimi Kongresi, Uluslararası Sanat Şöleni, Türkçe Çalıştayı vb.

Tarihî olay, çağ ve dönem adları büyük harfle başlar

Birinci Dünya Savaşı’nı

Yontma Taş Devri’ni

Orta Çağ’da

Buz Devri’nde

Milli Mücadele Dönemi’nde

Tanzimat Dönemi’nde

Özel adlardan türetilen bütün kelimeler büyük harfle başlar:

 Ankaralı

Osmanlı

Türkleşmek

Türkçülük

Para birimleri büyük harfle başlamaz: avro, dinar, dolar, lira, kuruş, liret vb.

Babam haftalık harçlığımı otuz lira yaptı.

Özel adlar yerine kullanılan “o”; zamiri cümle içinde büyük harfle yazılmaz.

“Her 10 Kasım’da O’nu anarız.” değil “Her 10 Kasım’da onu anarız.”

Belirli bir tarih bildiren ay ve gün adları büyük harfle başlar:

 29 Nisan 1920 Cuma günü

30 Ağustos 1922

Belirli bir tarihi belirtmeyen ay ve gün adları küçük harfle başlar:

 Bu yıl mayıs ayının ikinci haftasında okul gezimiz olacak.

Tabela, levha ve levha niteliğindeki yazılarda geçen kelimeler büyük harfle başlar:

Giriş

Sığınak

Çıkış

Dolmuş Durağı

Müdür

Sınıf

Yemyeşil doğada huzur bulduk

Bahar olmasına rağmen toprak kupkuru kalmış.

Görevliler yaşlının evini tertemiz etti.

Yaptığım şaka yanlış anlaşılınca mosmor oldum.

Çepeçevre, çırılçıplak, düpedüz, güpegündüz, paramparça, sapasağlam, sırılsıklam, vb. pekiştirmeli sözcükler bitişik yazılır:

Depremden sapasağlam kurtuldu.

İkilemelerle yapılan pekiştirmeler ayrı yazılır:

Soğanları iri iri doğramış.

Pekiştirme yapan “-mi” eki ayrı yazılır:

Zayıf mı zayıf bir çocuk çıktı karşıma.

MEB (Milli Eğitim Bakanlığı)

K (kuzey)

KB (kuzeybatı)

THY (Türk Hava Yolları)

G (güney)

GD (güneydoğu)
Bazı kısaltmalarda akılda kalabilmesi için yeni bir kelime oluşturma amacı güdülür:

FATİH (Fırsatları Artırma ve Teknolojiyi İyileştirme Hareketi)

CİMER (Cumhurbaşkanlığı İletişim Merkezi)

T.C. (Türkiye Cumhuriyeti) ve T. (Türkçe) kısaltmalarının dışında büyük harflerle yapılan kısaltmalarda nokta kullanılmaz.

Ölçü birimlerinin uluslararası kısaltmaları kullanılır:

 m (metre)

cm (santimetre)

g (gram)

mm (milimetre)

km (kilometre)

kg (kilogram)

Kuruluş, kitap, dergi ve yön adlarıyla ölçülerin dışında kalan kelime veya kelime gruplarının kısaltılmasında, ilk harfle birlikte kelimeyi oluşturan temel harfler dikkate alınır. Kısaltılan kelime veya kelime grubu; özel ad, unvan veya rütbe ise ilk harf büyük; cins isim ise ilk harf küçük olur:

 Alm. (Almanca)

Huzur Sok. (Huzur Sokak)

Dr. (Doktor)

İng. (İngilizce)

Mahir Mah. (Mahir Mahallesi)

ed. (Edebiyat)

Küçük harflerle yapılan kısaltmalara getirilen eklerde kelimenin okunuşu esas alınır:

 m’yi (metreyi)

cm’den (santimetreden)

kg’dan (kilogramdan)

kr’un (kuruşun)

Büyük harflerle yapılan kısaltmalara getirilen eklerde ise kısaltmanın son harfinin okunuşu esas alınır:

 ÖSYM’ye

TDK’den

THK’de

KPSS’den

TL’nin

ABD’nin

Kısaltması büyük harflerle yapıldığı hâlde bir kelime gibi okunan kısaltmalara getirilen eklerde kısaltmanın okunuşu esas alınır:

ÇAYKUR’da

TOKİ’nin

TEMA’dan

TARİŞ’e

Numara sözünün kısaltması da kelime gibi okunduğundan getirilecek olan ek okunuşa göre getirilecektir:

No.lu, No.suz

Sonunda nokta bulunan kısaltmalarla üs işaretli kısaltmalara gelen ekler kesmeyle ayrılmaz:

Alm.dan

İng.yi

m³e (metreküpe)

cm²ye (santimetrekareye)

Sert ünsüzle biten kısaltmalar, ek aldıkları zaman okunuşta sert ses yumuşatılmaz:

YÖK’e (YÖĞ’e değil)

TÜİK’in (TÜİĞ’in değil)

TÜBİTAK’ın (TÜBİTAĞ’ın değil)

“Birlik” kelimesiyle yapılan kısaltmalarda söyleyişte k’nin yumuşatılması normaldir:

ÇUKOBİRLİK’e (söylenişi ÇUKOBİRLİĞE)

FİSKOBİRLİK’in (söylenişi FİSKOBİRLİĞİN)

Bugün kümesten otuz dört yumurta aldık.

Saat, para tutarı, ölçü, istatistik verilere ilişkin sayılarda rakam kullanılır:

19.30’da, 13.00’te, 250 lira, 15 kilogram, 50 kilometre, 10 metre kumaş, 250.000 kişi vb.

Saatlerin okunuşunda sıfırlar dikkate alınmaz:

11.00’da değil 11.00’de, 18.00’da değil 18.00’de vb.

Saatler ve dakikalar metin içinde yazıyla da yazılabilir:

 saat dokuzu beş geçe

Dört veya daha çok basamaklı sayıların kolay okunabilmesi amacıyla içinde geçen bin, milyon, milyar ve trilyon sözleri harfle yazılabilir:

 1 milyon imza toplandı. 5 bin 620 öğrenci vb.

Birden fazla kelimeden oluşan sayılar ayrı yazılır:

 Köyümüzün nüfusu iki bin beş yirmi kişi katıldı.

Sayılar üç yerde bitişik yazılır:

Para ile ilgili işlemlerle senet, çek vb. ticari belgelerde geçen sayılar bitişik yazılır:

1530,25 (binbeşyüzotuzTL,ellikr.)

Adları sayılardan oluşan iskambil oyunları bitişik yazılır:

altmışaltı, ellibir, yirmibir vb.

Nota isimleri bitişik yazılır:

onaltılık, otuzikilik vb.

Yüzde ve binde işaretleri yazılırken sayılarla işaret arasında boşluk bırakılmaz:

 %10, ‰3 vb.

Romen rakamları tarihî olaylarda, yüzyıllarda, hükümdar adlarında, tarihlerde ayların yazılışında, kitap ve dergi ciltlerinde, kitapların asıl bölümlerinden önceki sayfaların numaralandırılmasında, maddelerin sıralandırılmasında kullanılır:

I. Dünya Savaşı, XIX. yüzyıl, II. Mehmet, 1.XI.1928, II. Cilt, I)… II) … vb.

Dört veya daha çok basamaklı sayılar sondan sayılmak üzere üçlü gruplara ayrılarak yazılır ve aralarına nokta konur:

5.567, 36.237, 50.750.812, 45.034.487.210.000 vb.

Sayılarda kesirler virgülle ayrılır:

12,5 (12 tam, onda 5); 3,06 (3 tam, yüzde 6) vb.

Sıra sayıları yazıyla ve rakamla gösterilebilir. Rakamla gösterilmesi durumunda ya rakamdan sonra bir nokta konur ya da rakamdan sonra kesme işareti konularak derece gösteren ek yazılır:

12., 57., XV.; 12’inci, 57’nci, XV’inci vb.

Sıra sayıları ekle gösterildiklerinde rakamdan sonra sadece kesme işareti ve ek yazılır, ayrıca nokta konmaz:

3’ncü veya 3.’üncü değil 3’üncü

2’inci veya 2.’inci değil 2’nci

16’ıncı veya 16.’ıncı değil 16’ncı

Üleştirme sayıları rakamla değil yazıyla belirtilir:

6’şar değil altışar

8’er değil sekizer

Bayağı kesirlere getirilecek ekler alttaki sayı esas alınarak yazılır:

1/2’si (bir bölü ikisi) vb.

Yemeğe de gelmedi.

Bağlaç olan “da/de” hiçbir zaman “ta/te” olarak yazılmaz.

İşi bitirsek te ardından dinlensek. (Yanlış)

İşi bitirsek de ardından dinlensek. (Doğru)

Bağlaç olan “da/de” kesme işareti ile ayrılmaz.

Ayşe’de pikniğe gelsin. (Yanlış)

Ayşe de pikniğe gelsin. (Doğru)

Bağlaç olan “da/de”yi cümleden çıkarttığınızda anlamda daralma olsa da cümlede bir bozulma olmaz. Bu yöntem çoğunlukla sizi doğru cevaba götürecektir.

 Meyve tabağında kiraz da vardı.

 Meyve tabağında kiraz vardı. (Anlamda daralma olsa da cümlede bozulma olmadı.)

Bağlaç olan “da/de” cümlede ayrı bir sözcüktür ve vurgulu okunur. Vurgulu bir şekilde okuyabildiğiniz “”da/de”ler bağlaçtır. Bu yöntem, sizi her zaman doğru cevaba götürecektir.

 Sadece bu aylar da buraya turist gelir. (Yanlış)

 Sadece bu aylarda buraya turist gelir. (Doğru)

 Sadece bu aylarda buraya turist gelir.

Bu cümlede “-de” ektir ama “-de” eki cümleden çıkartıldığında cümlenin anlamda bir daralma ya da bozulma olmaz.

“mi”nin Yazımı:

Soru eki olan “mi” her zaman ayrı yazılır. “mi” soru ekinden sonra gelen ekler bu eke bitişik yazılır.

Uyudun mu?

Öğrenci misin?

Bakar mısınız?

Sizin mi?

Pekiştirme ya da zaman anlamı kattığında da ayrı yazılır.

Akıllı mı akıllı bir çocuktu. (Pekiştirme)

Zil çaldı mı çıkarız. (Zaman)

Bağlaç Olan “ki”:

Bağlaç olan “ki” her zaman ayrı yazılır.

Ne var ki kimse bana inanmamıştı.

“ki”yi alan sözcüğe “-ler” eki getiririz. Sözcük anlamlı oluyorsa ektir ve bitişik yazılır, anlamsız oluyorsa bağlaçtır ve ayrı yazılır. Bu yöntem çoğunlukla sizi doğru cevaba götürecektir.

Çatıdaki kediyi yakalayın. (“Çatıdakiler” anlamlı olduğu için “ki” ektir ve bitişik yazılmalıdır.)

Anladım ki artık bana güvenmiyorsun. ( “Anladımkiler” anlamsız olduğu için “ki” bağlaçtır ve ayrı yazılmalıdır.)

Bağlaç olan “ki” cümlede ayrı bir sözcüktür ve vurgulu okunur. Vurgulu bir şekilde okuyabildiğiniz “ki”ler bağlaçtır. Bu yöntem, sizi her zaman doğru cevaba götürecektir.

Mücevher onda ki polis sorguya çekiyor. (Ondakiler anlamlı olsa da “ki” bu cümlede bağlaçtır ve ayrı yazılmalıdır.)

Aşağıdaki “ki”ler kalıptır ve her zaman bitişik yazılır. “SİMBOHÇaM” formülündeki “ki”ler kalıp olduğu için her zaman bitişik yazılır.

Sanki
İllaki
Mademki
Belki
Oysaki
Halbuki
Çünkü
a
Meğerki

“Eğer ki” ayrı yazılır.